दाङको यात्रा र डिआइजी दान ब कार्की सरको कामको प्रभाव : यात्रा डायरी

काम विशेषले दाङ जानू पर्ने थियो बाटो खराब छ भन्ने जानकारी हुदा पनि कस्तो भएको रहेछ धेरै भयो नहिडेको भनी यात्रा तय गरियो । साथमा एक संचारकर्मी पनि हुनुहुन्थ्यो ।

आफुले नेपाल प्रहरीमा लामो समय काम गरेको संस्था भएकोले बाटोमा पर्ने प्रहरी इकाईहरु र कर्मचारीका काम कारबाही र उनिहरुको जनता सङ्गको ब्यबहार मुल्यांकनको विषय हुने नै भए अझ साथमा खोज पत्रकारिता गरिरहनुभएका मित्र साथमै हुदा झनै हेर्दै गयौ ।

कतिपय स्थानका प्रहरी कर्मचारीले मलाई चिन्दा उनिहरुको म प्रतिको प्रतिक्रिया सुन्दा संचारकर्मी मित्रको थप जिज्ञासा गज्जबका रहन्थे । किनकी उहाँले त्यसै मौकामा आफ्नो खोज पत्रकारितामा मसला ल्याउने प्रयास गर्नुहुन्थ्यो !

हामीले दाङको यात्रा तय गर्नु एक दिन  अघि मात्र प्रधानमन्त्री ज्यु ले ५ बर्ष मा ६०% सम्पन्न भएको काम एक बर्षमा ४०% कसरी सम्भब छ ! ठेक्का तोड्नुको बिकल्पै छैन भनेको भनाइको राम्रै प्रभाब परेको देखियो । नारायणगढ – बुटवल सडकखण्डमा सयौ स्काभेटर कामदार सहित तल्लिन हुदा यसरी काम भए पो बिकास देखिने गरि हुन्छ भन्दै दाउन्ने  पुग्दा केही समय धुलाम्यै बाटोमा रोकिनु पर्यो तर त्यो काम कै क्रममा रहेछ । रोकिदा पनि दुखित हुनु परेन ।

कतिपय स्थानको प्रहरी र जनता, चालक र प्रहरीका कामकारबाही अबलोकन गर्दै कतिपय स्थानमा आफुले लामो समय काम गरेको संस्थाका कर्मचारीको कृयाकलापमा जनताले तेर्साएको प्रस्न देख्दा दुख लाग्थ्यो । त्यसरी जाँदै गर्दा  ३ वटा प्रदेस प्रहरीका काम कारबाही अबलोकन गर्ने , भोग्ने र महसुस गर्ने मौका पनि जुर्यो ।

पश्चिम नवलपरासी बाट दाङ्ग सम्म पुग्दा भने प्रहरीका कामकारबाहीमा धेरै भिन्नता महसुस भयो । गाडी रोक्दा , चेकजाँच गर्दा सबैले नमस्कार सहित मुस्कानका साथ सेवा दिइरहेका थिए । यत्तिकैमा चन्द्रौटा पुग्दा एउटा सडक बालकलाई नम्बर नखुलेको गाडिले हान्दा दुर्घटना हुदा बालकको मृत्यु हुदा गाडी खोज्ने क्रममा प्रहरीले सबै गाडी रोकेको रहेछ संख्या धेरै हुदा प्रहरीले जबाफ दिनै हम्मेपरेको देखियो ।

फोर्स गाडिले हानेको भन्नेसम्म cctv फुटेज आएको बुझियो तर  त्यस्तो ठूलो दुर्घटना घट्दा र अनुभवको कमिले होला सायद सबै सवारि नै रोक्दा चन्द्रौटाका प्रहरी  प्रमुख चाहिँ सातै बजे सिभिल ड्रेसमा आफ्नो चेकिङ्ग चलाएको र सेवाग्राही प्रति राजर्सी पारामा हप्काएको देखे पछि संचारकर्मी मित्रले सिभिलमा रहेकी महिला प्रहरी सङ्ग केही जिज्ञासा राख्दा उनी पनि हाकिम सरकै  अनुयायी जस्तै गर्दा उहाले video नै कैद गर्न भ्याउनु पनि भएछ ।

त्यहाको प्रहरी कामकारबाही चाहिँ गैरब्याबसायिक नै लाग्यो तर पनि मैले pressure मा भएर होला भनी सामान्य रुपमा लिदै  अघि बढ्यौ । दाङ पुगेर एउटा कार्यक्रममा पुग्दा संयोगले भन्सारका एक कर्मचारी भेट भए परिचय गर्दा गुल्मी घर भन्ना साथ लुम्बिनी प्रदेश प्रहरी प्रमुख दान बहादुर कार्की सरको नाम लिदै एउटा कहानी सुनाए ।

बेवारिसे गोरु पक्राउ गरेर  प्रहरीले भन्सार पठाएकोमा CDO साब र हाम्रा हाकिम साब बिच कुरा भएछ कागजात मिलेर आएका थिए मैले गोरु प्रक्रिया मिलाएर लिलाम गरिदिए  ।DIG सर काठमाडौ जानुभएकोमा CDO साब सङ्ग केकुन कानुन अनुसार बेवारिसे गोरु दुई दिनमै लिलामी भए ? अब बाटोमा भेटिएका सबै बेवारिसे चिज बस्तु लिलाम गर्नुस म सब प्रहरी इकाईलाई पठाउन लगाउछु भनेर गम्भीर असहमति जनाए पछि उहाँले मलाई DIg सर लाई फोन गर्न भन्नू भएको रहेछ मैले के फोन गरेको थिए सरले फोनमै १० मिनट लेक्चर हान्नु भयो र मैले  लिलाम भैसकेका गोरुका कागजात च्यातेर  फाले सर ।

पछि गोरु किसानलाई बितरण गरिएछ । धन्नै DIG  सरले मेरो जागिर धरापमा पारिदिनुभएन ! उहाँ त डेन्जर हुनुहुदो रहेछ भनेको सुन्दा यो सुन्दा सामान्य लागेपनी प्रहरीका हाकिमहरु प्राय गृह मन्त्रालयका सुब्बा सम्मलाइ SSP सम्मले जय  नेपाल गरेर चाकडी गर्ने गरेको देखिएकै थियो तर त्यहाँ त CDO साब लाई नै कानुन सिकाएर कानुन बमोजिम मात्रचल्ने र भैसकेको काम पनि च्यातेर बदल्ने बनाउनु भनेको चानचुने कुरा थिएन ।

त्यो आफू नचुकेको र कुनै हालतमा जस्तोसुकै जोखिम मोलेर भए पनि कानुन कार्यान्वयन गरेरै छाड्छु भन्ने प्रतिज्ञाको परिणाम नै हो । संचारकर्मी मित्रले ल न सर त्यस्तो हिम्मतवाला DIG लाई भेटौ । उहाँलाई धन्यवाद भन्नू पर्छ त्यस्ताको पछि त तस्कर सरुवा गराउन पनि पक्कै लागेका होलान भन्दै गर्दा भेट्न खोज्दा उहाँ बुटवल झर्नु भएको सुचना मिल्यो । फर्कदा राजनीतिकर्मी, ब्याबसायीहरु भेट्दै फर्कने निधो गरियो ।

तस्करीको अवस्था ,प्रहरीकामकारबाहीमा जिज्ञासा राख्दै आउदा राम्रो गरेका राजनीतिकर्मी  जो जनताको माझमा लोकपृय छन उनिहरुबाट DIG दान कार्कीप्रति  सकारात्मक जबाफ मिल्यो भने अनियमिततामा रमाउने राजनितीकर्मी बाट भने  DIG घमन्डी छन हामिले भनेको टेर्दैनन पनि भने ! त्यस्तोमा संचारकर्मी मित्रले के भन्दा के मान्नु भएन सर भनी सोध्दा नाका बाट ल्याइएका गोरु बाटोभरी छन लैजान दिदैनन । यसो माननीय लाई लिएर भेट्न जादा पनि ठाडै जबाफ दिन्छ्न । हामि त सरुवा गराइनु पर्यो भनेर पनि गयौ अहिले सम्म भएको छैन । घमण्डि रहेछन भन्ने प्रतिक्रिया सुन्दा हामी हास्यौ र समिक्षा गर्दै  कस्तो छ है हाम्रो मुलुकका राजनितीकर्मी ?

यस्तो तस्करी नियन्त्रण , शुशाशन रजनसेवा त उनीहरुको नै काम हुनु पर्ने ! किनकी राजनिती सेवा नबनाएर जब पेशा बनाइन्छ हुने यस्तै हो अनित जनाअक्रोश ब्याप्त छ भन्दै भलाकुशारी गर्दै फर्कियौ।

जादा अलि रात परेकोमा फर्कदा कपिलवस्तु जुनठाउ गोरु तस्करीको पहिलै देखीको मुल थलो थियो । त्यस ठाउँका प्रहरी कर्मचारीको कामकारबाही र ब्याबहार नियाल्दै फर्कने सल्लाह भयो । कतिपय बाटोमा चिनजान भएका प्रहरीलाई सोधियो ,तस्करीको लाइन खुल्यौरे के छ त भन्दै सोध्यौ पनि ! उनिहरुको जबाफ हामी त कसैले चिया खान जाउ भन्यो भने पनि DIG सर ले पठाएको मानिस होकि जस्तो लाग्छ सर ।  हाम्रो कार्यालय प्रमुख सरको पनि प्रत्येक साता र  महिनामा मुल्यांकन गर्न कार्ड पठाउनुभएको छ, प्रत्येक कार्यालयमा १० बुदे नागरिक प्रतिज्ञापत्र टासिएका छन । कस्ले कुन युनिट ले जित्ने भनेर विभिन्न सिलिङ तोक्नु भएको छ ।

यस्ता प्रदेश प्रमुख त आजसम्म देखिएको र भोगिएको थिएन हजुर । हाकिमले पनि हामि सङ्ग नमाग्ने हुदा त हामिले पनि ढुक्क सङ्ग Duty गर्न पाइएको छ । काठमाडौको धुलो धुवा त खानु परेको छैन भन्ने जबाफ मिल्यो भने नचिनेका स्थानमा समेत हामी सेवाग्राही भएर जादा नमस्कार के चाहियो सेवा? कहाँ बाट कहाँ जाने? कागजपत्र त पक्कै ल्याउनुभएको होला । सिट बेल्ट बाध्नुहोला हाइवेमा स्पिड धेरैहुदा दुर्घटना हुनसक्छ भनेर सन्देश मुलक उपदेश दिदै नमस्ते गरेर पठाइदा  साच्चिकै आनन्द पनि आयो ।

जब बुटवल आइपुग्न लागियो सन्चारकर्मी मित्रले यस्तो प्रहरी प्रमुख त भेटेरै जाउ सर । उहाँलाई धन्यवाद दिनु पर्छ हामी नागरिक अझ संचारकर्मीको त राम्रो काम गर्नेको प्रशंसा गर्ने र नराम्रो गर्नेको उजागर गर्ने धर्मै हो भनेपछी फोन गरियो । तालिम केन्द्रमा नयाँ नियुक्ति प्रक्रिया चल्दै रहेछ केही समय कुराकानी गर्यौ र कुराकानिकै क्रममा दान कार्की सरलाई मैले राजस्व पनि हजुर आए पछि पक्कै फरकपरे होला कति फरक आयो भनी सोध्दा ८०/८१ को माघ महिनामा ४,८९५,५४५० राजस्व छली पक्राउ गरिएको रहेछ भने ८१/८२ को माघमहिनामा सत प्रतिशत बृद्दी भै ९,०४,६५,३५० अबैध राजस्व छली वृद्धि भएको रहेछ भने फरार अभियुक्त ५७१ जना एकै महिनामा समातिएको जानकारी मिल्यो ।

जुन कुराले हामी आश्चर्य चकित भयौ जुन नेतृत्वले चाहदा भएको ठुलो मात्राको सफलता हो । सरलाइ यस्तै राम्रो र श्रृजनात्मक कामको निरन्तरताको सफलताको शुभकामना भनेर फर्कियौ ।

फर्कदा दुई दिनमै बाटो को प्रगती देख्दा गरे के नहुने रहेछ भन्दै आइयो । यस्को लागि प्रधानमन्त्रीले एक शब्द बोल्दा त आखिर हुने रहेछ त !! मिलिभगत हुदा नै हो काम नहुने भन्दै आइयो । बाटोमा गण्डकी प्रदेश  र बाग्मती प्रदेश प्रहरीको ब्याबहार र लुम्बिनी प्रदेशका प्रहरीको ब्याबहार दाज्दै फर्कियौ । आखिर एउटै ब्यक्तीले परिवर्तन गर्न खोज्दा एउटै तालिम गरेका प्रहरीमा कस्तो फरक पर्दो  रहेछ।

संचारकर्मी मित्रले प्रहरी नेतृत्वले कति फरक पार्दो रहेछ है सर भन्नूभयो । त्यो पक्कै पनि पर्दछ।Right Man in Right places हुदा त्यस्ले परिणाम पनि राम्रो दिन्छ नै ।प्रहरी मात्र सच्चियो भने ६०% शुशाशन आउँछ । जुन कुरा लुम्बिनी प्रदेशको मात्र दुई महिनाको तथ्यांकले प्रस्ट पार्छ । फेरि प्रहरी chain of command मा रहने हुदा उसलाई सुधार्न तुरुन्तै सकिन्छ जस्को उदाहरण आफ्नै आखाले हामिले लुम्बिनी प्रदेश मै देख्यौ नै ।

तर यहाँ गर्न खोज्ने लाई नियोजितरुपमा  Damage गरिन्छ र तस्करी को बोलवाला गराइन्छ ।त्यही उद्देश्य कै लागि राजनितीकर्मीले राम्रा ब्याबसायिक अधिकृत होइन कि आफ्ना एस म्यान अधिकृतको खोजी गर्छ्न । अनि शुशासनको लंका पिट्छन । अनि जनताको मुल्यांकनमा  तिरस्कार पर्दछन र सामाजिक संजालको माध्याम बाट जुन जनमत प्रकट भएकै छ !

 तसर्थ बर्तमान प्रधानमन्त्री ज्यु लाई मेरो सुझाव छ कि बिद्यमान कानुन, कर्मचारीतन्त्रको सोच र कार्यशैली र हाम्रा सामाजिक सोच यस्तै रहदा  प्रधानमन्त्रीको कुर्चिमा हिन्दुहरुले मान्ने गरेका सबैभन्दा ठूलो बिस्णु भगवानलाई बिराजमान गराए पनि उनले पनि मैले सुधार गर्न सकिन भनी हार खाएर कुर्सी छाड्ने छन ।

तसर्थ तपाईंको सुधार गर्ने सोच बिचार हुदा पनि त्यो सम्भब नभएको हो । १४ बर्षको लामो जेल जिवन बिताउनु भएको तपाईं ,पटक पटक अप्रेसन गरेर नयाँ जीवन पाउनुभएको तपाईंलाई जिबनको उत्तरार्धमा देशको लागि केहीगरेर जाने इच्छा पक्कै छ । यो तपाईले बेला बेला ब्यक्त गर्ने  गरेका कुरा बाटै बुझ्न सकिन्छ र तपाईले त्यहि भएरै केही जनताले देख्नेर अनुभुती गर्ने गरि परिबर्तन ल्याउनु पर्छ भनेर नै हो ऐन कानुन पास गर्ने झन्झटिलो र लामो सम्सदिय  प्रक्रियाको बाटो छाडेर अध्याधेश ल्याएको ! तर नियम आफै कार्यान्वयनमा जाने त होइनन ! संरचनाले लैजानुनै पर्यो ! तर यथास्थितिमा त्यो सम्भब प्राय छैन !

यहि अबस्थामा त्यो तपाईंको इच्छा  मृगतृष्णामा सिमित रहनेछ । त्यसैले तपाईले बोल्ड निर्णय गर्नुस ताकी ६०% शुशाशन दिन सक्ने प्रहरी संगठनलाई मजबुत र भरपर्दो र जनसेवामा समर्पित तुल्याउन सक्नुहुनेछ र तपाईंले चाहेको र  देखिने गरि परिबर्तन हुनेछ । त्यसको लागि  प्रहरीका ७ राम्रो ब्याबसायिक DIG  छनोट गर्नुस र प्रदेशमा पठाउनुस । आन्तरिक competation  (कामको )गराएर  नम्वरिङ गर्नुस रत्यसरी नै प्रहरीको प्रमुख नेतृत्व छनोट गर्नुस ।

यो प्रहरीको नेतृत्व फेरबदल हुने बेला पनि भएको छ । कुनै एस म्यानलाई प्रहरी नेतृत्वमा पुर्याउनु भयो भने तपाईहरुले भनेको कुरा त तामेल गर्छ जसरी आफैले clean चिट दिएका ब्यक्ती लाई अहिले आफै देशका विभिन्न शहर घुमाए जसरी ! तर त्यस्तो कार्यले जनता भने तपाई प्रती  अर्थात सरकार प्रती नै दिन प्रतिदिन रुष्ट हुँदै जानेछन ! राजनीतिक दल प्रतीको बितृस्णाले सुन्दर लोकतान्त्रिक ब्याबस्था नै धर्मराउने छ त्यतिखेर सुधार गर्छु भन्दा पनि तपाईलाई समय अभाब हुनेछ । बेलैमा सोचौ । हाम्रो प्राकृतिक रुपले हराभरा देश लाई बिदेशिको परेड स्थल हुन बाट जोगाऔ । सुन्दर शान्त र सम्बृद्द देश बनाऔ। त्यसले नै तपाईंको बिगतको त्यागलाई इतिहासले कैद गर्नेछ र एक हिम्मतिलो र गर्नसक्ने एबम जनपृय प्रधानमन्त्रीको पगरी गुथेर तपाईंकोइतिहास लेखिनेछ । शुभकामना ।                                            

– लेखक पुर्ब डिएसपी नेपाल प्रहरी , हाल :                                             (अधिबक्ता) हुनुहुन्छ